جنون آتش افروزی یا پایرومانیا یک بیماری روانی بسیار نادر و خطرناک است. اصلی‌ترین ویژگی جنون آتش افروزی این است که بیماران علاقه خاصی به آتش، وسایل مربوط به آن و به‌خصوص برپا کردن آتش بزرگ دارند. این بیماران معمولاً جذب آتش در محیط اطراف خود می‌شوند و حتی ممکن است آتش‌نشان‌ها را دنبال کنند.
برپا کردن آتش‌های عظیم آن‌هم بیشتر از یک‌بار از مهم‌ترین نشانه‌های ابتلا به جنون آتش افروزی است. چون این بیماری بسیار نادر است تحقیقات چندانی راجع به دلایل یا راه‌های درمان آن صورت نگرفته است؛ بااین‌حال همراهی این بیماری با سوءمصرف مواد مخدر، بهره هوشی پایین و همین‌طور شرایط نامساعد زندگی ثابت‌شده است. با توجه به اینکه جنون آتش افروزی می‌تواند برای سلامت خود فرد و همین‌طور اطرافیان بسیار خطرناک باشد، حتما باید برای درمان به متخصص روانشناسی مراجعه کرد.
منبع: جنون آتش افروزی عمدی
جنون آتش افروزی از جمله اختلالات نادر اما پر خطر است. شیفتگی و کنجکاوی آن‌ها درباره آتش موجب آسیب ها و خسارات هنگفتی به دیگران و حتی خود فرد می‌شود. افراد مبتلا به پایرومانیا در موارد شدید حتی به صورت عمدی و مکرر اقدام به آتش زدن اماکن و اجسام می‌کنند. آن ها این کار را بدون در نظر گرفتن خطرات احتمالی انجام می‌دهند. به همراه این اقدامات احساس لذت و رضایت در آن ها ایجاد می شود.
وقتی از آن ها علت این کار را می پرسید، به نحوه جواب می دهند که انگار چیزی از درون آن ها را وادار به انجام این کار کرده است. به طوری که تنها وقتی که آتش به پا می شود آرامش می‌یابند. به دلیل این دست افکار وسواس گونه برخی متخصصین جنون آتش افروزی را در دسته بیماری های وسواس قرار می‌دهند. چرا که درمان‌های مشابهی به هر دوی آن ها کمک می‌کند.
بعضی از اختلالات روانی به‌احتمال بیشتری در بیماران دچار جنون آتش افروزی دیده می‌شود. اما دقت داشته باشید که قرار نیست همیشه این بیماری‌ها همراه یکدیگر باشند؛ یک نفر می‌تواند بدون داشتن هیچ‌کدام از این بیماری‌ها درگیر جنون آتش افروزی باشد.
درست کردن آتش در بسیاری از اختلالات روانی دیگر به‌خصوص اختلال سلوک نوجوانان یا شخصیت ضداجتماعی بزرگ‌سالی نیز دیده می‌شود. نکته‌ای که جنون آتش افروزی را از این بیماری‌ها جدا می‌کند این است که در جنون آتش‌افروزی بیمار آتش را صرفاً برای خود آتش روشن می‌کند و به‌غیراز تماشای شعله‌های آن هیچ منظور دیگری ندارد. درحالی‌که روشن کردن آتش در شخصیت‌های ضداجتماعی یا اختلال سلوک برای آسیب زدن به دیگران اتفاق می‌افتد.
جنون آتش افروزی بیماری نادری است و اطلاعات دقیقی راجع به آن در دسترس نیست. بااین‌حال می‌دانیم که این بیماری معمولاً در نوجوانی و بزرگ‌سالی شروع می‌شود؛ در مردان شایع‌تر از زنان است؛ به‌طوری‌که در مقابل هر 8 مردی که به این بیماری مبتلا می‌شوند تنها یک زن علائم جنون آتش‌افروزی را نشان می‌دهد. این بیماری در میان مبتلایان به اختلال بیش فعالی یا کم‌توانی‌های ذهنی خفیف بیشتر دیده می‌شود.
دلایل جنون آتش افروزی
تابه‌حال تحقیقات چندانی راجع به دلایل اختلال آتش‌افروزی صورت نگرفته است. با توجه به اینکه این بیماران پیش از درست کردن آتش تمایل غیرقابل‌کنترلی برای این کار احساس می‌کنند، بسیاری از متخصصین اختلال در کنترل تکانه یا وسواس را از دلایل اصلی این بیماری می‌دانند.
در تاریخچه زندگی بسیاری از بیماران مبتلا به جنون آتش افروزی بحران‌هایی مثل سابقه طلاق والدین، تجاوز و… وجود دارد. به‌علاوه بسیاری از آن‌ها ازنظر توانایی برقراری روابط اجتماعی با دیگران ضعیف هستند. درست کردن آتش گاهی اوقات با هدف جلب‌توجه والدین و صاحبان قدرت اتفاق می‌افتد اما نکته جالب اینجاست که این بیماران معمولاً نفرت خاصی نسبت به قدرتمندان دارند. بعضی از متخصصین معتقدند نشانه‌هایی از وراثت می‌بایست در این رفتار دخالت داشته باشد.
درمان جنون آتش افروزی موضوع بسیار دشواری است. کسانی که درگیر این بیماری هستند معمولاً برای درمان مراجعه نمی‌کنند. بیماری آن‌ها در اکثر مواقع ناشناخته باقی می‌ماند و حتی وقتی از طرف مراجع قانونی یا خانواده برای درمان آورده می‌شوند همکاری بسیار ضعیفی با درمانگر دارند که باعث می‌شود نتیجه چندانی از درمان نگیرند.
در اولین مرحله از درمان بیمار آموزش می‌بیند که محرک‌ها و اتفاقاتی که باعث می‌شوند تمایل به ایجاد آتش را در خود احساس کند پیدا کند. هنگامی‌که این نشانه‌ها مشخص شد توانایی بیمار برای کنترل آن‌ها افزایش پیدا می‌کند. علاوه بر این درمانگر سعی می‌کند مهارت‌هایی مانند کنترل تکانه‌ها، تنظیم هیجانات، برقراری رابطه اجتماعی به شکل مناسب و … را برای تغییر رفتار بیمار به او آموزش دهد. گاهی اوقات و در مواقعی که شدت بیماری زیاد باشد در کنار رواندرمانی از داروها نیز استفاده می‌شود. ترکیب داروها و رواندرمانی می‌تواند نتایج مؤثری در درمان جنون آتش افروزی داشته باشد.
معمولاً در طی درمان جنون آتش افروزی جلساتی هم به درمان خانواده اختصاص داده می‌شود. در بیشتر مواقع خانواده این بیماران با مشکلات روحی بسیاری درگیر می‌شوند که باید به آن‌ها توجه کرد. به‌علاوه آگاهی آن‌ها راجع به این بیماری و راهکارهایی که می‌تواند به درمان بیمار کمک کند باید افزایش پیدا کند. بسیاری از این خانواده‌ها تصور می‌کنند که با تنبیه یا بدرفتاری می‌توانند مشکل را حل کنند، اما واقعیت این است که هیچ‌کدام از این راهکارها در از بین رفتن این بیماری تأثیری ندارند.
همانطور که گفته شد جنون آتش افروزی بسیار نادر اما خطرناک است. این اختلال معمولا ریشه در کودکی و نوجوانی دارد و برای درمان حتما باید به متخصصین سلامت روان مراجعه شود. در برخی موارد تجویز دارو نیز ضرورت یافته و رواندرمانی در کنار دارو درمانی موثر خواهد بود. هر چه درمان زودتر شروع شود، نتیجه بهتری خواهید گرفت. پس اگر نشانه های جنون آتش افروزی را در خود یا عزیزان تان مشاهده می‌کنید هر چند خفیف، باز هم بهتر است برای درمان اقدام شود.
برای دریافت مشاوره در زمینه جنون آتش افروزی می توانید در هر زمان از روز برای مشاوره تلفنی با برترین متخصصان در مرکز مشاوره روانشناسی ذهن نو از طریق شماره 02191002360 و یا از طریق تلفن های ثابت منزل با شماره 9099070354 تماس بگیرید.
جنون آتش‌افروزی چیست؟
جنون آتش افروزی یک بیماری نادر است که در آن بیمار علاقه خاصی به آتش و هرچه آن را ایجاد کند دارد. این بیماران بارها به‌صورت عمدی آتش درست می‌کنند و از وجود آن لذت می‌برند.
آیا درمانی برای جنون آتش افروزی وجود دارد؟
بله؛ کمک گرفتن از درمان‌های دارویی در کنار جلسات رواندرمانی می‌تواند به کاهش شدت این رفتارها کمک کند.
قطع رابطه با دوست پسر برای بسیاری از دختران کار دشواری است. با اینکه از نظر منطقی می‌دانید که آینده‌ای با دوست پسرتان ندارید و نمی‌توانید رابطه‌ای بادوام با یکدیگر داشته باشید، اما احساس تعلق، وابستگی، خاطرات مشترک و ترس از دست دادن از جمله عواملی هستند که مانع از تصمیم‌گیری برای قطع رابطه می‌شوند. معمولا یک عامل دیگری خارج از رابطه وجود دارد که موجب تصمیمات احساسی می‌گردد. به همین دلیل خانم‌ها باید در هر سنی ابتدا به دنبال درکی از خود باشند تا بتوانند از آسیب‌های احتمالی در امان بمانند. در ادامه به بررسی دقیق‌تر این مباحث پرداخته‌ایم.
خیلی از خانم ها با وجود این که می‌دانند قطع رابطه با دوست پسر بهترین کار است اما باز هم قادر به انجامش نیستند. این که چه دلایل منطقی موجب این تصمیم می‌شوند را در مقاله رابطه بی سرانجام بخوانید. ما در این مقاله راه هایی برای قطع رابطه با دوست پسر را آورده ایم. اگر در این مسیر هنوز دچار شک و شبهه هستید، پیش از اقدامات زیر حتما برای مشاوره رابطه اقدام کنید.
برای اکثر خانم‌هایی که رابطه صمیمی و عاشقانه را تجربه کرده‌اند، قطع رابطه با دوست پسر کار دشواری است. احساس تعلق، وابستگی، خاطرات مشترک و ترس از دست دادن ممکن است مانع از این می‌شوند که به طور منطقی رابطه‌تان را ارزیابی کرده و در صورت لزوم ارتباط را قطع کنید. اگر نتوانید به درستی این عوامل را مدیریت کنید به احتمال زیاد در یک رابطه ناسالم درگیر می‌شوید که در طولانی مدت زمینه بروز آسیب‌های روانی را برای هردوی شما ایجاد می‌کند.
برای اینکه بتوانید رابطه با دوست پسرتان را به گونه‌ای خاتمه دهید که هردویتان کمترین آسیب را ببینید، بهتر است به 7 نکته‌ای که در ادامه شرح داده‌ایم توجه نمایید و برای آنکه بتوانید روابطی سالم ایجاد نمایید مقاله حد و مرز در رابطه را مطالعه نمایید.
بسیاری از افراد هنگام ناراحتی یا عصبانیت به طور آنی و تکانشی تصمیم به قطع رابطه می‌گیرند. این شیوه تصمیم‌گیری در اکثر موارد به پشیمانی می‌انجامد و به هردو طرف آسیب می‌زند. در نتیجه اگر در رابطه‌تان مشکلی وجود دارد تلاش کنید زمانی را برای ارزیابی رابطه انتخاب نمایید که از نظر جسمانی و روانی در وضعیت باثباتی قرار داشته باشید. در این شرایط بررسی کنید که قطع رابطه در بلند مدت چه پیامدهای مثبت و منفی را برای‌تان به همراه خواهد داشت.
در فرهنگ ما بسیاری از افراد هنگام جدایی و قطع رابطه عاطفی تمام پل‌های پشت سر خود را خراب می‌کنند. این در حالی است که شما باید برای احساساتی که قبلا داشتید و مدت زمانی که با یکدیگر گذراندید، ارزش قائل شوید. در نتیجه تلاش کنید هنگام مطرح کردن تصمیم خود برای قطع رابطه به او احترام گذاشته و حرمت‌ها را از بین نبرید. این شیوه رفتار باعث می‌شود که هردویتان پس از جدایی احساس بهتری داشته باشید و راحت‌تر بتوانید با این موضوع کنار بیایید.
بهتر است قبل از اینکه تصمیم‌تان برای جدایی را بگویید، او را برای گفتگو در این باره آماده نمایید. مثلا می‌توانید از قبل به دوست پسرتان بگویید می‌خواهم در مورد موضوع مهمی با تو صحبت کنم. مطرح کردن ناگهانی جدایی و فرصت ندادن به او برای به اشتراک گذاشتن نظر و احساساتش می‌تواند تنش‌ها و تعارض‌های زیادی ایجاد کند.
بسیار اهمیت دارد که هنگام قطع رابطه عاطفی همه چیز را زیر سوال نبرید. این کار آسیب روانی زیادی را به او وارد می‌کند. از همین رو بهتر است مکالمه را با یادآوری چیزهایی که در رابطه ارزشمند بوده شروع کنید. برای مثال می‌توانید ابتدا آنچه شما را جذب او کرده و یا چیزهایی که در طول رابطه منجر به احساس رضایتمندی‌تان شده را ذکر نمایید.
پس از اینکه نکات مثبت را ذکر کردید می‌توانید به این موضوع بپردازید که چرا می‌خواهید رابطه‌تان را قطع کنید. برای مثال می‌توانید بگویید که مشکلات موجود در رابطه بیشتر از لحظات خوشایند آن شده است و نمی‌توانید همانند سابق از بودن در کنار هم احساس رضایت داشته باشید.
باید در برابر رابطه‌ای که داشتید احساس مسئولیت کرده و برای جریحه دار شدن احساسات دوست پسرتان ارزش قائل باشید. در همین راستا می‌توانید به او بگویید که از این بابت متاسف هستید. برای مثال گفتن جملاتی نظیر “متاسفم که همه چیز آن طور که می‌خواستیم پیش نرفت” یا اینکه ” می‌دانم شنیدن این جمله‌ها از جانب من برای تو سخت است”، می‌توانید تا حدودی از آسیب‌های احتمالی پیشگیری کنید.
هنگام قطع رابطه باید به دوست پسرتان هم فرصت بدهید تا نظرات، افکار و احساساتش را با شما در میان بگذارد. از همین رو لازم است پس از گفتن دلایلتان فرصتی در اختیارش قرار دهید و در این زمان بیش از هرچیزی تلاش کنید تا گوش شنوایی باشید و در عین قاطعیت با موضعی همدلانه رفتار نمایید.
پس از اتمام رابطه با دوست پسر، شما باید هر گونه ارتباطی را با او قطع کنید. بله گاه به دلیل وجود روابط دیگر مثل همسایگی، همکاری، هم دانشگاهی و… چنین امکانی وجود ندارد. اما شما تحت این شرایط نیز می توانید مراودات خود را به کمترین حد ممکن برسانید. در ادامه نظر روانشناسان در خصوصیت اهمیت قطع رابطه با دوست پسر سابق را آورده‌ایم.
ترس از مارمولک یا هرپتوفوبیا یکی از انواع فوبیای خاص است که در دسته فوبیای حیوانات قرار دارد. کسانی که دچار هرپتوفوبیا هستند هنگام دیدن مارمولک بسیار مضطرب می‌شوند و حتی از فکر به آن نیز بیزارند. این ترس می‌تواند آنقدر شدید شود که عملکرد روزانه را تحت تاثیر قرار داده و منجر به مشکلاتی در زمینه اجتماعی و ارتباطی شود. در این مقاله در مورد علائم، علل و روش‌های درمان ترس از مارمولک توضیحات بیشتری را ارائه کرده ایم.
منبع: ترس از مارمولک
هرپتوفوبیا یا ترس از خزندگان که ترس از مارمولک را نیز شامل می‌شود، نوعی فوبیای اختصاصی است و در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روان پزشکی به عنوان یک اختلال اضطرابی معرفی شده است. کسانی که دچار این فوبیا هستند در مواجهه با مارمولک ترس و اضطراب بسیار شدید و غیرمنطقی تجربه می‌کنند. شدت ترس ابراز شده با خطر تهدیدکننده واقعی هم خوانی ندارد. از جمله علائم اضطرابی که در حین مواجهه با مارمولک پدید می‌آیند باید به افزایش تعریق، بالا رفتن تپش قلب، لرزش دست‌ها، تنگی نفس و حالت تهوع اشاره کرد.
نکته قابل توجه اینجاست که مبتلایان به هرپتوفوبیا هنگام فکر کردن به مارمولک یا دیدن تصویر آن نیز دچار علائم اضطرابی شده و تلاش می‌کنند به هیچ وجه با آن رو به رو نشوند. ترس آن‌ها به قدری زیاد است که عملکرد روزمره‌شان در ابعاد مختلف زندگی تحت تاثیر قرار گرفته و کاهش می‌یابد.علل دچار شدن به ترس از مارمولک
متخصصان بر این باورند که دچار شدن به هر نوع فوبیای خاص یک دلیل واحد ندارد، بلکه مجموعه‌ای از عوامل زیستی و محیطی می‌توانند در این مضوع دخیل باشند. البته در اکثر موارد وجود یک تجربه ناخوشایند به خصوص در دوران کودکی دیده می‌شود. در ادامه به مهم‌ترین دلایلی که می‌توانند در بروز هرپتوفوبیا تاثیرگذار باشند، اشاره کرده‌ایم.
در اکثر موارد فوبیاها با یک خاطره ناخوشایند در گذشته به خصوص در دوران کودکی ارتباط دارند. برای مثال کسی که در بچگی توسط یک خزنده نظیر مار آسیب دیده در ادامه ممکن است از مار و هرگونه خزنده مشابه با آن نظیر مارمولک نیز بترسد.
یادگیری مشاهده‌ای یکی از علل اصلی بروز ترس‌های غیرمنطقی یا همان فوبیاست. در همین راستا پژوهش‌ها نشان می دهند کسانی که یکی از اعضای نزدیک خانواده‌شان به ترس از مارمولک مبتلاست، بیش از سایرین امکان دارد که دچار این اختلال اضطرابی شود.
شیوع فوبیاها در اعضای خانواده پژوهشگران را به مطالعات زیستی و ژنتیکی علاقه‌مند کرده است. نتایج پژوهش‌های انجام شده در این زمینه نشان می‌دهد که ترس‌ها به طور ژنتیکی قابلیت انتقال به نسل‌های آینده را دارند. در نتیجه ممکن است که به طور زیستی و بالقوه نسبت به دیگران در برابر این ترس آسیب پذیرتر باشیم.
پژوهش‌های انجام شده روی انواع فوبیای اختصاصی نشان می دهد که این مشکل تا حد زیادی به درمان‌های روانشناختی نظیر درمان شناختی رفتاری و مواجهه درمانی جواب می‌دهد. در ادامه به رایج‌ترین درمان‌ها برای بهبود علائم ترس از مارمولک اشاره کرده‌ایم.
در درمان شناختی رفتاری درمانگر ریشه احساسات ناخوشایند و رفتارهای ناسازگار بیمار را در افکار تحریف شده او می‌داند. در نتیجه تلاش می‌کند تا عقاید آسیب رسان و تحریف شده ذهن مراجع را شناسایی کند و آن‌ها را با افکار سالم جایگزین نماید. همچنین در این رویکرد فنونی نظیر ریلکسیشن و تکنیک‌های تنفسی برای کمک به خودآرام سازی در موقعیت‌های استرس زا به فرد آموزش داده می‌شود.
مواجهه درمانی یکی از رایج‌ترین درمان‌های شناخته شده دنیا در درمان اختلال اضطرابی فوبیای خاص است. در این رویکرد درمانگر تلاش می کند تا موقعیت‌های ترسناک برای مراجع را در یک پیوستار سلسله مراتبی مشخص کند و سپس گام به گام به او یاری برساند تا بتواند با ترس‌هایش مواجه شود. برای مواجهه با هر موقعیت ترسناک تعدادی تکنیک خودآرام‌سازی نظیر ریلکسیشن و تنفس دیافراگمی نیز به فرد آموزش داده می‌شود.
در غرقه سازی که بیشتر در گذشته مورد استفاده قرار می‌گرفت بیمار را به یک باره با موقعیتی که بیش از همه از آن واهمه دارد، مواجه می‌کردند. اما پژوهش‌های بعدی نشان داد که این درمان ممکن است برای همه مراجعین مناسب نباشد و منجر به بروز مشکلات اضطرابی دیگر شود.
اگر میزان ترس بسیار زیاد باشد و به روان درمانی به اندازه کافی پاسخ ندهد درمانگر مراجع را به یک روانپزشک ارجاع می‌دهد تا در کنار جلسات مشاوره درمان دارویی را نیز آغاز کند. از جمله داروهایی که برای فوبیاهای اختصاصی تجویز می‌شود عبارتند از بتابلوکرها، بنزودیازپین‌ها و مهارکننده‌های سروتونین. توجه داشته باشید که این داروها حتما باید زیر نظر متخصص مصرف شوند استفاده سرخود از آن ها به هیچ وجه مجاز نمی‌باشد.
برای دریافت مشاوره در زمینه ترس از مارمولک می‌توانید در ساعت از روز برای مشاوره تلفنی از طریق شماره 02191002360 و یا از طریق تلفن های ثابت منزل با شماره 9099070354 با برترین متخصصان در مرکز مشاوره روانشناسی ذهن نو تماس حاصل نمایید.
سوالات متداول
زمانی که این ترس در زندگی روزمره تان تاثیر بگذارد برای مثال باعث شود که از رفتن به مناظر طبیعی خودداری کنید باید گفت که این مشکل باعث افت عملکردی در شما شده و نیاز به درمان دارد.
نحفوائد فرزند زیاد قطعا بیشتر از معایب آن است. هر فرزندی که متولد می‌شود نیاز به تربیت وتوجه دارد. والدین باید به بٌعد مالی آن نیز توجه داشته باشند. خانواده ای پرجمعیت با فرزندان زیاد، نیاز به زحمت و تلاش بیشتری دارد اما به طور کلی نتیجه این زحمات روزی به خانواده برمی‌گردد. خانواده ها باید برای آینده فرزندان خود برنامه داشته باشند و به آنان کمک کنند. امروزه بسیاری از زوجین از زیر بار فرزندآوری و مسئولیت پذیری شانه خالی می‌کنند و به تک فرزندی روی می‌آورند که این خود نیز نتایجی برای والدین و جامعه به همراه خواهد داشت.
داشتن فرزند زیاد و تشکیل خانواده های پرجمعیت در گذشته بیشتر مرسوم بوده و در دنیای امروز کمتر زوجی به داشتن بیشتر از دو فرزند فکر می‌کند. البته نباید به شرایط فرهنگی و اقتصادی نیز بی توجه بود. علاوه فوائدی که فرزند زیاد برای خانواده دارد؛ از مزایای آن برای جامعه نیز نباید غافل شد.
نظریه ویگوتسکی یکی از نظریه های رشد است که در زمینه شناختی مطرح می‌شود. نظریه های این دانشمند نقش بزرگی در روانشناسی رشد ایفا می‌کند. در واقع تئوری های او مدت هاست که مورد استفاده قرار می‌گیرند و حتی در رشته روانشناسی تدریس می‌شوند. معروف ترین نظریه او فرهنگی- اجتماعی است که در مورد آن بیشتر توضیح خواهیم داد. وی در طول عمر خود در زمینه های مختلفی مثل زبان شناسی، تحلیل روانشناسی هنر و افسانه ها، روانشناسی کودک و همچنین کودکان ناشنوا و عقب افتاده کار کرد.
منبع: نظریه ویگوتسکی | خلاصه و کاربرد نظریه ویگوتسکی
ویگوتسکی، در شهری واقع در بلاروس متولد شد و تحصیلات آکادمیک خود را در روسیه گذراند. شهرت نظریه ویگوتسکی به دلیل تمرکز او بر روانشناسی رشد است. مطالعات و نظریه ویگوتسکی بسیار تحت تاثیر پیاژه قرار داشت. آن دو در یک عصر زندگی می‌کردند اما هرگز یکدیگر را ندیدند و پیاژه بعد از مرگ ویگوتسکی، نظریات او را مطالعه کرد.
این داشنمد از مکتب مارکسیست پیروی می‌کرد. در واقع برای او بیشتر جنبه تولید و استفاده از انسان ها مورد توجه بود. در واقع معتقد بود انسان ها از طریق اختراع و ابزارهای مختلف می‌توانند به طور کامل بر محیط خود مسلط شوند. همانطور که گفته شد در حوزه های زیادی ورود کرد، اما ویگوتسکی در طول زندگی خود سعی بر تبیین نظریه ای روانشناختی درباره آگاهی داشت؛ با مرگ وی این نظریه تایید نشده و ناقص باقی ماند.
پیاژه بر جهان شمولی و همه گیر بودن رشد شناختی تاکید می‌کند؛ اما ویگوتسکی رشد را بسیار تحت تاثیر فرهنگ و محیط می‌داند. حتی ویگوتسکی نظریه ای با همین مضمون نیز به نام فرهنگی- اجتماعی ارائه داده است. او معتقد است فرایند رشد در هر فرهنگی متفاوت است.