بیماری وسواس چیست و چه نشانههایی دارد؟ وسواس یک ویژگی و صفت رفتاری است که برخلاف میل فرد، باعث وجود برخی افکار آزاردهنده و تکراری در ذهن میشود. وسواس ممکن است در زندگی روزمره فرد اختلالات زیادی ایجاد کند و باعث کاهش عملکرد او شود. معمولا از واژه وسواسی برای کسی استفاده میشود که کارهای خود را دقیق انجام میدهد اما رفتار وسواسی، رفتاری افراطی است که نه تنها باعث بهبود عملکرد نمیشود، بلکه به عملکرد عادی فرد نیز آسیب میرساند. با آگاهی از علل، علائم و انواع وسواس میتوانید هرچه سریعتر آن را شناسایی کرده و برای درمان اقدام نمایید.
برای دریافت مشاوره در زمینه بیماری وسواس میتوانید در هر ساعت از روز برای مشاوره تلفنی از طریق شماره 02191002360 و یا از طریق تلفن ثابت با شماره 9099070354 جهت ارتباط با برترین متخصصان در مرکز مشاوره روانشناسی ذهن نو تماس حاصل نمایید.
منبع: بیماری وسواس
وسواس به خودی خود معنی خاصی ندارد و آن تعریفی که از وسواس در گفتگوهای روزمره وجود دارد، وسواس فکری-عملی یا اختلال وسواس اجباری است که در ادامه مطلب به آن میپردازیم. در مکالمات روزمره، معمولا از واژه وسواسی زیاد استفاده میشود و به کسی میگویند که در انجام کارهایش سخت گیر است، بسیار دقت میکند و به کامل انجام دادن یک کار اهمیت میدهد.
این تعریف تا حدودی درست است و نشانه کمالگرایی میباشد که یکی از ویژگیهای اختلال وسواس است. اما در حالت عادی افراد دقیقی که بر کار خود تمرکز دارند، وسواسی نیستند. زمانی تشخیص وسواس وطرح میشود که این حالت افراطی بوده و باعث اختلال در عملکرد فرد شود.
وسواس انواع مختلفی دارد که هر کدام بخشی از زندگی فرد را مختل کرده و رفتارهای خاصی را شامل میشوند. وسواس خود را به شکلهای بسیاری نشان میدهد؛ رفتارهایی مثل تردید در کارهای انجام شده مانند قفل کردن درب، شک در هنگام عبادت و نماز، نگرانی بیش از حد در مورد مسائل دینی، دقت و نظم افراطی در فعالیتها که باعث اختلال در عملکرد میشود، احساس مجبور بودن برای انجام برخی از فعالیتها، توقع بسیار زیاد از خود و… همه میتوانند بخشی از افکار وسواسی باشند. برخی از عمدهترین انواع وسواس را در ادامه بیان میکنیم.
بیماری وسواس باعث ناراحتی فرد از عدم تقارن شده و باعث اضطراب او میشود. مثلا اگر در دو جیب فرد به یک اندازه وسایل نباشد، ممکن است اذیت شود. نظم بیش از حد در دسته بندی کردن وسایل یا فایلها، سختگیری در چیدمان وسایل منزل و اصرار بر قرینه بودن و صاف بودن آنها، منظم بودن و صاف بودن جای خواب و این گونه رفتارها جزء وسواس تقارن هستند.
◀وسواس چک کردن
چک کردن مدام شیرهای گاز، شیر آب، قفل کردن در، چک کردن گوشی و هر چیزی که ممکن است عدم چک کردن آن در ذهن فرد باعث بروز اتفاق بدی بشود. فرد حتی پس از چک کردن چندین باره نیز همچنان نگرانیهایی در مورد بروز اتفاقات ناگوار دارد.
همانطور که از نام این وسواس مشخص است، به معنی عدم اطمینان از تمیز بودن اشیا و بدن فرد وسواسی میباشد که منجر به شستشوی مداوم دست و بدن، لباسها، میوه، ظرفهای منزل، اتومبیل و هر وسیله شخصی میشود.
در این نوع از بیماری وسواس فرد به طور دائم نگران آسیب رساندن به خود و دیگران است و از ترس اینکه نکند رفتار اشتباه و آسیب زنندهای بکند، بسیار محتاط میشود و نگرانیهایی بسیار زیادی دارد.
ترس از مریض بودن یا مریض شدن یا ابتلا به یک بیماری خاص و لاعلاج که باعث بروز رفتارهای وسواسی مثل دکتر رفتن زیاد، مصرف زیاد دارو یا انجام آزمایشهای پزشکی فراوان میشود.
این نوع از بیماری وسواس بیشتر فکری است و باعث بروز تصورات معمولا جنسی ممنوعه و تابو میشود. فعالیت جنسی با نزدیکان درجه یک و کودکان یا تصورات خشن و فانتزیهای آزاردهنده جنسی، برخی از افکار مربوط به این نوع وسواس هستند.
وسواس فکری-عملی نشانه و علامت اختلال وسواس اجباری است. اختلال فکری شامل افکار، تمایلات یا تصورات مکرر و پایداری هستند که به صورت مزاحم یا ناخواسته تجربه میشوند، در حالی که وسواسهای عملی یا اجبارها، رفتارهای تکراری یا فعالیتهای ذهنی پر تکراری هستند که فرد احساس میکند باید آنها را در پاسخ به یک رفتار فکری انجام دهد. این رفتار بر طبق قوانین ذهنی فرد هستند و باید با دقت اجرا شوند.
به تعریف سادهتر، بیماری وسواس فکری یعنی یک فکر تکرار شونده و آزار دهنده مثل فکر درباره اینکه دستهایش کثیف است، شیر گاز را نبسته، نباید به چیزی دست بزند و ویروسها در حال نفوذ هستند. به آن عملی که برای ارضای فکرهای وسواسی و آرام کردن خود انجام میشود، وسواس عملی میگویند. مانند شستن فراوان دستها برای تمیز شدن، چک کردن مجدد شیر گاز، دست نزدن به اشیا یا دستکش دست کردن، مراقبت بیش از حد در مقابل ویروس مانند ضدعفونی کردن مرتب دست و محیط و… که همه جزء وسواس رفتاری هستند.
بر خلاف باور عموم، وسواس فکری_عملی یک اختلال یا بیماری مجزا و مشخص نیست، بلکه نشانههای اصلی یک اختلال دیگر به نام اختلال وسواسی جبری میباشد. اختلال وسواس اجباری، اختلالی است که با وجود وسواسهای فکری یا وسواسهای عملی یا هردو تشخیص داده میشود. یعنی ممکن است فردی وسواس فکری داشته باشد ولی وسواس عملی نداشته باشد اما با این حال باز هم میتواند مبتلا به اختلال OCD باشد. برخی از علائم یا نشانههای تشخیص اختلال بیماری وسواس اجباری عبارتند از:
1. وجود افکار تکراری که دائم به ذهن برمیگردد و به شکل ناخواسته و غیرارادی در ذهن فرد ایجاد شده و باعث اضطراب و ناراحتی او میشود.
2. فرد تلاش میکند که این افکار را سرکوب کرده و یا حتما فعالیتی بکند که افکار آزاردهندهاش را خنثی نماید.
3. وجود رفتارهای تکراری (مانند شستن مرتب دستها) یا فعالیتهای ذهنی تکراری (مثل دعاکردن و ذکر گفتن دائم یا تکرار آهسته کلمات در سکوت) به طوری که فرد احساس میکند باید حتما آنها را به شکلی خاص اجرا نماید.
4. این اعمال اجباری با هدف پیشگیری یا کم کردن اضطراب و ناراحتی و یا جلوگیری از وقوع یک اتفاق ترسناک صورت میگیرد. البته این رفتارها افراطی است و اصلا با میزان خطر آن فکر یا رفتار تناسب ندارد.
5. رفتارهای وسواسی بسیار وقت گیرند و چند مرتبه در روز اتفاق میافتند و باعث اختلال در روند زندگی شغلی و اجتماعی فرد میشود.
6. وجود باورهای ناکارآمد مانند احساس مسئولیت بیش از حد، حتی در رابطه با مسائلی که به او مربوط نیست.
7. کمالگرایی بیش از حد که باعث احساس نارضایتی دائمی فرد از خود میشود.
8. حواس پرتی، عدم تمرکز و ناتوانی در انجام کارهای اصلی زندگی (خصوصا در درس و انجام شغل)
اختلالات وسواسی جبری انواع مختلفی دارند. در ادامه سه نوع اصلی بیماری وسواس جبری را بررسی میکنیم: